متربی کیست و چه جایگاهی در نظام ولایی دارد؟
تعریف متربی
متربی به کسی گفته می‌شود که در نظام ربوبیت الهی در ارتباط ولایی با انسانی دیگر قرار می‌گیرد تا زمینه حرکت اِرادی و آگاهانه‌ی او برای حرکتی تعالی‌بخش مهیا شود. در این راستا شکوفا نمودن فطرت الهیِ او در جهت رسیدن به حیات طیبه و کمال انسانی مورد توجه است. متربی یکی از ارکان ساختار نظام ولایی است که شناخت ابعاد وجودی و ساحات حیات او در حرکت و رشدش بسیار مؤثر است.
جایگاه متربی در تربیت
نکته‌ی مهم در مواجهه با متربی مسئله‌ی حق‌طلبی است، مربی باید بداند رشدیافتگی تربیتی و رسیدن به مراتب متعالی حقِ متربی است. مربی ابتدا باید از حقِ متربی بگوید و پس از آن مسئله‌ی تکلیف را جا بیندازد؛ چراکه خاستگاه تکالیف حقوق است و باید برای متربی تبیین شود: این حق توست که به بالاترین مراتب اخلاقی، تربیتی، انسانی، قله‌های پیشرفت، رشد و تعالی دست یابی؛ چنان‌که برای دیگران الگو و نمونه باشی. باید برای متربی محسوس شود خدای متعال حقی برای انسان‌ها تعریف کرده و این انسان است که تصمیم می‌گیرد از این حق استفاده کند یا خیر. کسی که این معنا را حقِ خودش می‌داند برای دست‌یابی به آن تلاش و حق‌طلبی می‌کند. کسی که این معنا را حق خودش نمی‌داند احساس استحقاق نسبت‌به مفاهیم معرفت، اخلاق، تربیت و رشد ندارد، طبیعتاً تلاش خاصی هم نمی‌کند، اما کسی که حق خودش بداند تلاش و طلب می‌کند که چطور می‌تواند به حقوقش دست یابد، از مربی یا دیگران کمک می‌گیرد تا به این معنا و حق برسد. اگر بخواهیم این حالت‌ها را در متربی ایجاد کنیم مقدمه و مؤخره‌ای دارد.
مراحل تربیت متربی
1. مرحله جذب؛ این مرحله، مرحله حبّ است، مرحله جلب اعتماد است. در مرحله جذب تلاش بر این است که فرد بپذیرد وارد گروه شود و ارتباط برقرار کند. هر فردی را که بتوان جذب کرد و او هم همراهی می‌کند نباید رها کرد. این‌طور نباشد که اگر کسی غرور یا تکبر دارد، دروغ می‌گوید یا شرایط ظاهریِ خاصی دارد جذب نشود. اگر مرحله جذب متربی به‌خوبی انجام نگیرد، نمی‌توان وارد مرحله تثبیت یا تعالی شد و انتظار نتیجه مطلوب و مورد نظر را داشت. مقوله «تربیت» غیر از مقولات «آموزش» و «تبلیغ» است. مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی؟رضو؟ می‌فرمود: «آموزش یعنی استاد به‌قدری سطح مطلب را پایین آورد تا فراگیرش آن را بفهمد. تربیت یعنی مربی فراگیرِ خود را آنقدر بالا ببرد تا وی مطلب را بفهمد. این‌دو (آموزش و تربیت) رابطه عکس با هم دارند.»
2. مرحله تثبیت؛ مرحله تقویت باورها، جمع‌پذیری و تشکل‌پذیری است. این مرحله تقویت‌کننده‌ی ویژگی‌هایی است که رذایل اخلاقی را ضعیف می‌کنند. در زمان تثبیت باید قوت لازم در عواملی که تضعیف‌کننده‌ی رذایل هستند ایجاد شود. مرحله تثبیت، یعنی هنوز متربی به‌صورت مستقیم به مسائل ورود نکرده و قرار است ابعادی در وجودش تقویت شود که بتواند با زشتی‌ها بجنگد.
3. مرحله تعالی؛ در این مرحله که فرد جذب و تثبیت شده‌است آمادگی جدیِ مبارزه با نفس را دارد و با تعمیقِ باورهای خود تلاش می‌کند عملی انجام دهد که همراهی و همدلی پیدا کند؛ به‌عنوان مثال برای مبارزه با رذیله‌ی تکبر باید مراحل سه‌گانه معرفت، اخلاق و رفتار را در وجودش نهادینه‌سازی کند تا مسئله‌اش به‌صورت اساسی و بنیادین در مرحله‌ی تعالی حل شود.
